Bộ tư liệu nội chiến cuối Lý 1209-1229
Post date: Mar 26, 2013 2:12:41 PM
Bản đồ VN cuối thời Lý và lãnh thổ các phe phái năm 1209:
Màu đỏ: khởi nghĩa Phí Lang ở làng Đại Hoàng ( Ninh Bình).
Năm 1202, người làng Đại Hoàng bị bắt đi phu xây cửa Đại Thành ở Thăng Long cực khổ quá nên khởi nghĩa. Người chỉ huy là Phí Lang cùng với Đinh Khả, người tự xưng là hậu duệ nhà Đinh. Nhà Lý sai Trần Hinh và Từ Anh Nhĩ đi đàn áp nhưng bị đánh bại, Anh Nhĩ chết tại trận. Tháng 5 năm 1205, vua Lý Cao Tông lại sai Đỗ Anh Doãn đi đánh, vẫn thua. Đến tháng 10, Đàm dĩ Mông đem quân đắp lũy để đánh nghĩa quân, cùng lúc quân Phí Lang đốt hành cung Ứng Phong ( Nam Định), phá kho thóc, đốt nhà cửa. Đến tháng 8 năm đó, vua đành phải dụ hòa. Phí Lang và 170 hào trưởng ra hàng, song thực tế từ đó họ đã hoàn toàn chiếm lĩnh Ninh Bình.
Màu Tím: Họ Đoàn ở Hồng Châu ( Hải Dương, Hải Phòng).
Tháng 9 năm 1207, hào trưởng lớn là Đoàn Thượng, Đoàn Chủ nổi loạn, xây thành xưng vương. Vua sai Đàm Dĩ Mông, Phạm Bỉnh Di, Trần Hinh, Bảo Trinh họp quân đàn áp. Đoàn Thượng không chống nổi, ngầm mua chuộc quan trong triều là Phạm Du tâu vua rút quân về. Từ đó họ Đoàn ngày càng lớn mạnh, ngầm liên minh với Phạm Du, trở thành 1 trong 3 thế lực lớn nhất đất nước thời cuối Lý.
Màu Xanh: Họ Trần ở Lưu Xá ( Thái Bình).
Bắt đầu là ông Trần Lý, vốn nghề đánh cá, sau giàu có, liên kết với họ Tô và họ Lưu trong vùng, mua 1 chức quan nhỏ, trở thành người có thế lực. Mới đầu họ ko tham dự gì vào các cuộc phân tranh, chỉ ngấm ngầm mở rộng thế lực, chiếm cứ Hải Ấp ( Thái Bình). Khi Quách Bốc nổi loạn, họ tạm về phe với Quách Bốc.
Màu Cam: Phạm Du ở Nghệ An.
Đầu năm 1209, vua sai Phạm Du coi việc quân ở Nghệ An. Du nhân đó liều chiêu nạp trộm cướp, tăng cường thế lực, ngầm cấu kết với họ Đoàn ở Hồng Châu nhưng sau đó bị Phạm Bỉnh Di đánh bại ( lại còn tiến lên Hồng Châu giết cả Đoàn Chủ). Du vu tấu với Lý Cao Tông giết chết Phạm Bỉnh Di rồi đưa vua chạy trốn. Ít lâu sau, vua sai y về liên kết với họ Đoàn để đánh họ Trần đang nhân đó phất lên. Thế nhưng Phạm Du bị giết dọc đường, phe phái này cũng theo đó tan rã.
Màu Vàng Đậm: Phạm Bỉnh Di, Quách Bốc ở Đằng Châu ( Hưng Yên).
Vốn là 1 hoạn quan được vua tin cẩn. Năm 1209, Phạm Bỉnh Di được lệnh mang quân đánh loạn Phạm Du. Nhưng đánh bại Phạm Du và họ Đoàn rồi, ông ta lại bị vu tấu và bắt giam, giết chết. Tướng dưới quyền là Quách Bốc nghe tin giận quá, kéo quân đánh vào kinh đô, khiến Lý Cao Tông phải bỏ chạy. Ban đầu, phe phái này liên minh với họ Trần nhưng ngay trong năm ấy bị chính họ Trần tiêu diệt và thôn tín.
Màu Hồng Nhạt: Họ Phạm ở Nam Sách thuộc Hồng Châu ( Hải Dương, Hải Phòng):
1 họ lâu đời, có thế lực, ít tham dự cuộc phân tranh.
Đại Việt trong năm 1210 ( trước Trận Khoái Châu)
họ Trần thôn tín thế lực của Quách Bốc ở Khoái Châu, bành trướng thế lực nhanh chóng
Màu Tím: Họ Đoàn ở Hồng Châu ( Hải Dương, Hải Phòng).
Tháng 9 năm 1207, hào trưởng lớn là Đoàn Thượng, Đoàn Chủ nổi loạn, xây thành xưng
Đại Việt năm 1212 ( sau trận Khoái Châu):
họ Trần bị họ Đoàn đánh bại ở Khoái Châu. Trần Tự Khánh túc giận phá đê nhấn chìm cả Khoái Châu khiến dân chúng ở đây phẫn nộ bỏ theo họ Đoàn. Sau đó, họ Trần liên kết với họ Nguyễn để đánh họ Đoàn.
Đại Việt năm 1216:
Xuất hiện 1 phe mới là Đỗ Ất, Đỗ Nhuế nổi dậy đánh triều đình.
Màu đỏ: khởi nghĩa Phí Lang ở làng Đại Hoàng ( Ninh Bình).
Tiếp tục tồn tại. Đến 5. 1216 bị Trần tự Khánh tiêu diệt.
Phạm Du đã bị tiêu diệt.
Phạm Bỉnh Di- Quách Bốc đã bị họ Trần thôn tính.
Màu Tím: Họ Đoàn ở Hồng Châu ( Hải Dương, Hải Phòng).
họ vẫn nắm giữ vị trí cũ, trở thành 1 trong 3 thế lực mạnh nhất nước lúc bấy giờ.
Màu Xanh: Họ Trần ( Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên).
Ngay trong năm 1209, họ Trần thôn tính phe Quách Bốc ( Hưng Yên). 1 thời gian sau, Tô Trung Từ qua đời vì tai nạn, nên họ Trần kế thừa luôn lực lượng của Tô Trung Từ rồi mở rộng thế lực. Thế là họ đã bành trướng ra được ba vùng Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên, và các địa phương như Bắc Ninh, Bắc Giang,... trở thành phe sẽ thống nhất quốc gia sau này.
Màu Hồng Đậm: họ Nguyễn ở Quốc Oai ( thuộc Hà Tây)
Cầm đầu bởi Nguyễn Nộn là 1 tướng cũ của nhà Lý, 1 trong 3 thế lực mạnh nhất thời cuối Lý ( họ Trần, họ Đoàn và họ Nguyễn). Thế lực này sẽ tiêu diệt họ Đoàn, Nguyễn Nộn sẽ chết bệnh nhanh sau đó để nhà Trần thống nhất đất nước.
Màu Xanh Nhẹ: Ô Kim hầu Nguyễn Bát ở Ô Kim ( Hoài Đức thuộc Hà Tây)
Cầm đầu bởi 1 tướng cũ của nhà Lý, tuy chống triều đình nhà Lý nhưng không theo họ Trần. Có một dạo nhà Lý phải nương nhờ họ.
Màu Xanh Đậm: Đỗ Át, Đỗ Nhuế ( Từ Liêm thuộc Hà Nội bây giờ).
2 tướng cũ của nhà Lý, nổi loạn vào tháng 4 năm 1216. Vua Lý phải nhờ Nguyễn Bát đánh lại nhưng không thắng.
Màu Xanh Lá: Họ Hà ở Quy Hóa ( Yên Bái, Tuyên Quang dọc sông Hồng).
Một họ miền núi có thế lực. Khi Lý Cao Tông bị loạn Quách Bốc, ông ta đã chạy lên đây nương nhờ. Phe này tồn tại đến tận khi nhà Trần thống nhất đất nước, nhưng không can dự gì vào bất cứ cuộc xung đột nào, dù là một phe mạnh.
Màu Hồng Nhạt: Họ Phạm ở Nam Sách thuộc Hồng Châu ( Hải Dương, Hải Phòng):
1 họ lâu đời, có thế lực, ít tham dự cuộc phân tranh.
Màu Vàng: triều đình nhà Lý.
đến năm này thì họ chỉ còn nắm được khu vực quanh Thăng Long.
cuộc phân tranh bắt đầu chấm dứt vào năm 1225 khi nhà Trần thay thế nhà Lý, và chính thức chấm dứt ít lâu sau khi Nguyễn Nộn tiêu diệt họ Đoàn rồi qua đời vào năm 1229.
bản đồ chỉ có tính tham khảo tương đối, nhiều vùng xám không xác định được là đang thuộc phe nào.