Đoàn Minh Huyên

Ông Đoàn Minh Huyên (Phật thầy Tây An) Quê quán: thôn Tòng Sơn, tổng An Thạnh Thượng, huyện Vĩnh An, tỉnh An Giang (nay thuộc xã Mỹ An Hưng A, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp)Năm sinh: 1807Năm mất: 1856Ông Đoàn Minh Huyên, sinh năm 1807, quê ở thôn Tòng Sơn, tổng An Thạnh Thượng, huyện Vĩnh An, tỉnh An Giang (nay thuộc xã Mỹ An Hưng A, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp). Chưa rõ cha mẹ là ai, thuở nhỏ sinh sống, học hành như thế nào, lưu lạc ở đâu…

Vào mùa thu năm Kỷ Dậu (1849), khi nhân dân miền Hậu Giang bị bệnh thời khí nhiễu hại, ông trở về ngụ ở mái hiên đình Tòng Sơn; rồi từ đó, đi Trà Đư, Kiến Thạnh (nay là xã Long Kiến, huyện Chợ Mứi, tỉnh An Giang) v.v. trổ tài trị bệnh cứu dân. Song song với việc trị bệnh, ông khuyên mọi người nên ăn ở cho phải đạo làm người, biết thờ bốn ấn lớn (Tứ ân): Ân đất nước, Ân cha mẹ, ân đồng bào nhân loại và ân Tam bảo (Phật, Pháp Tăng) và phát lòng phái có ghi bốn chữ “Bửu Sơn kỳ Hương” cho những người chịu quy y thọ phái.

Người tu theo đạo Bửu Sơn Kỳ Hương - chỉ tu tại nhà, không xuống tóc, không mặt cà sa, không chuông mõ không thờ phượng phật. Số người đến chữa bệnh và quy y ngày một đông đảo. Ông đi đến đâu, thì có nhiều người tập trung ở đó, nên chính quyền An Giang nghi ngờ ông là gian đạo sĩ, hoạt động chính trị nên bắt giam, nhưng xét không có bằng chứng phải thả tự do cho ông. Song ông buộc phải quy y theo đạo phật (phái Lâm Tế) và tu tại chùa Tây An, dưới chân núi Sam (Châu Đốc). Từ đó, ông được gọi là Phật Thầy Tây An.

Dù bị chỉ định cư trú, song ông vẫn đi lại khắp miền Hậu Giang phổ biến giáo lý Tứ Ân, vận động nhân dân nghèo khổ hình thành 4 trung tâm khẩn khoang ở Đồng Tháp Mười: Núi Két, Láng Linh, Cái Dầu.

Mỗi trung tâm do một đại đệ tử phụ trách, hình thành những trại ruộng, quy tập nông dân khai hoang làm ruộng, hướng dẫn tín đồ tu học:

- Ở Trà Bông, Cần Lố, Rạch Ông Bường v.v. (Đồng Tháp Mười) giao cho ông đạo Ngoạn.

- Ở Cái Dầu, ông đạo Xuyến phụ trách.

- Ở Núi Két do ông Đình Tây trong coi.

- Ở Láng Linh do Quản cơ Trần Văn Thành phụ trách.

Vừa trị bệnh cứu người, vừa quy tụ nông dân nghèo khai hoang, vừa phổ biến Tứ Ân, mà trong đó ân đất nước được xem là quan trọng hơn hết. Ông Đoàn Minh Huyên đã sáng lập ra Đạo Bửu Sơn Kỳ Hương, một phong trào nông dân yêu nước; trại ruộng chỉ là hình thức, thực chất là căn cứ tập hợp nông dân chống lại chính sách cai trị hà khắc của nhà Nguyễn.

Ông bệnh và qua đời vào năm 1856. Trại ruộng Bửu Hương Các ở Láng Linh trở thành căn cứ chống Pháp, (Láng Linh - Bảy Thưa), sau khi chúng chiếm 3 tỉnh miền Tây Nam Kỳ và tính đồ Bửu Sơn Kỳ Hương là những nghĩa quân. Cuộc khởi nghĩa ở Láng Linh - Bảy Thưa (1867-1873) do Trần Văn Thành, một đại đệ tử của Đoàn Minh Huyên lãnh đạo là đỉnh cao trong việc thực hiện giáo lý Tứ Ân của Bửu Sơn Kỳ Hương Giáo lý Tứ Ân của Bửu Sơn Kỳ Hương là tín ngưỡng của một bộ phận nhân dân ở đồng bằng sông Cửu Long.

Mộ ông Đoàn Minh Huyên hiện ở chân núi Sam (Châu Đốc) và tại Tòng Sơn, nơi phát tích đạo Bửu Sơn Kỳ Hương, nhân dân đã xây đền thờ tưởng niệm ông, ngày đêm khói hương không dứt.